Chemia konserwatorska

W dziedzinie chemii konserwatorskiej prowadzone przez nas badania skupiają się wokół zagadnień związanych z degradacją materiałów i sposobami ich zapobiegania, a także wokół opracowywania nowoczesnych technik analiz fizykochemicznych materiałów stosowanych w obiektach muzealnych (malarstwo, druki). Zespół specjalizuje się w badaniach degradacji polimerów naturalnych (celuloza, białka) i barwników. Rozwijane są szczególnie metody badawcze dostosowane do badań mechanizmów reakcji oraz nieinwazyjne lub mikroinwazyjne techniki analiz dzieł sztuki w oparciu o spektroskopię w podczerwieni i fotoakustyczną detekcję sygnału, spektrofotometrię w świetle widzialnym, fluorescencję rentgenowską, chromatografię żelową i gazową.

Degradacja polimerów naturalnych

Od wielu lat specjalizujemy się w badaniu procesu degradacji polimerów naturalnych

Nieniszczące metody analizy

Rozwijamy metodykę pomiarów nieniszczących dla zastosowań w chemii konserwatorskiej

Popularyzacja analizy chemicznej wśród konserwatorów

Swoimi działaniami aktywnie propagujemy tematykę badawczą i metody analizy dzieł sztuki

Współpraca z jednostkami kultury

Jesteśmy otwarci na współpracę - prężnie działamy realizując nowe projekty badawcze z jednostkami kultury

Początki chemii konserwatorskiej na Wydziale Chemii UJ

Badania w obszarze chemii konserwatorskiej w naszym zespole zainicjowane zostały przez przez jego wcześniejszego kierownika, prof. Andrzeja Barańskiego, w ramach rozpoczętego i realizowanego przez zespół Wieloletniego Programu Rządowego „Kwaśny Papier”. Program ten zaowocował m.in. powstaniem przy Bibliotece Jagiellońskiej pierwszego w Polsce centrum masowej konserwacji druków – Kliniki Papieru. Program umożliwił również uzyskanie pierwszego wyposażenia dla powstałej w związku z jego realizacją Pracowni Badań nad Trwałością i Degradacją Papieru na Wydziale Chemii UJ.

Historia chemii konserwatorskiej

Chemia konserwatorska wyewoluowała z problematyki Preservation Science – nauki o konserwacji i zabezpieczaniu nośników informacji. Preservation Science jest częścią inżynierii materiałowej – dyscypliny z pogranicza nauk ścisłych, technicznych, humanistycznych i nawet biologicznych. Główne problemy których dotykała opisali H.J.Porck i R.Teygeler jako:

przyczyny i przebieg degradacji nośników informacji,
aktywne przeciwdziałanie degradacji realizowane przez operacje technologiczne i konserwatorskie,
pasywne przeciwdziałanie degradacji, tj. wybór optymalnych warunków przechowywania nośników.

W Polsce upowszechnia się termin chemia konserwatorska, który dotyczy szerszego obszaru zagadnień, w szczególności obejmuje również identyfikację materiałów użytych do wytworzenia badanego obiektu (co jest szczególnie ważne przy podejmowaniu decyzji dotyczących konserwacji oraz przy autentyfikacji obiektu).

Aktualna tematyka badawcza w Zespole

Obecnie realizowane projekty realizowane w Zespole dotyczą badań nad modyfikacją i opracowaniem metod wytwarzania nanowłókien i funkcjonalizacji ich powierzchni.

Kontakt: dr Dominika Pawcenis

Projekty badawcze (wybrane) realizowane przez nas w ramach szeroko pojętej chemii konserwatorskiej:

- - - Nanoceluloza+nanocząstki metali. Synteza i badania funkcjonalizowanej nanocelulozy w kierunku immobilizacji nanocząstek metali.
    - Wielokulturowa Rzeczpospolita w czasach Zygmunta Augusta, Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki w ramach programu Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego współfinansowanego z Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 i Norweskiego Mechanizmu Finansowego no. 15d/II/2013/PL09; 2015-16
    - Opracowanie metody analiz rozkładu mas cząsteczkowych fibroiny za pomocą chromatografii żelowej; Narodowe Centrum Nauki, 2015-16
    - Ocena efektów dezynsekcji obiektów plazmą niskotemperaturową, Narodowe Centrum Nauki, 2012-15

Zespół współpracuje z szeregiem instytucji kultury w Polsce i na świecie, a wśród nich z:

- - - Biblioteką Jagiellońską,
    - Muzeum Narodowym w Krakowie (Laboratorium Analiz Nieniszczących i Badań Obiektów Zabytkowych),
    - Zamkiem Królewskim na Wawelu,
    - Akademią Sztuk Pięknych w Krakowie,
    - Centralnym Laboratorium Konserwacji Archiwaliów.

Prace badawcze przy różnych projektach prowadziliśmy m.in. we współpracy z Instytutem Katalizy PAN, jednostkami UJ – Wydziałem Fizyki oraz Instytutem Nauk o Środowisku UJ.